Հայկ և Բել
Բելը՝ սեմական ժողովուրդների արեգակնային աստվածը կամ Ասորեստանի թագավորը։ Վերջինս իրեն է ենթարկեցնում բոլոր հսկաներին ու ժողովուրդներին։ Հայկը չի երթարկվում նրան: Իր տոհմով Բաբելոնից գալիս է Արարադ երկիրը, ապա անցնում է Հայքով, հիմնում իր անունով բնակավայր՝ Հայկաշեն և բնակվում այնտեղ։ Տիտանյան Բելը դեսպան է ուղարկում Հայկի մոտ՝ առաջարկելով հնազանդություն և խաղաղություն։ Հայկը մերժում է: Բելը մեծ զորքով մտնում է Արարադ երկիրը։ Վանա լճի ափին ճակատամարտի են բռնվում, իսկ Հայկն իր երեքթևյան նետով սպանում է Բելին։
Արտավազդ և Արտաշես
Հայկական հին զրույցը պատմում է, որ շատ տարիներ առաջ, Արտաշես Մեծը, որը Հայաստանին փառք, բարգավաճում ու լիություն էր նվիրել, հիմա հայրենիքից հեռու մահանում էր՝ թախիծը և հայրենիքի կարոտը սրտում: Լացով ու հառաչանքով նա հրաժեշտ էր տալիս իր հայրենի հողին ու չէր կարող պատկերացնել, թե ինչ ապագա է նրան սպասում: Եվ մարդիկ, իմանալով նրա մահվան մասին, իրենց մազերն էին պոկում գլխներից ու դառը հեկեկում էին մայրաքաղաքի պատերի տակ: Միայն Արտաշեսի զավակը՝ արքայազն Արտավազդը, ոչ մի կաթիլ արցունք չթափեց, ասելով՝, թե նա հեռանում է մեզնից, ոնց որ թե ամբողջ երկիրն է իր հետ տանում՜: Ինձ էլ մնում է փլատակների վրա թագավորեմ: Այս ամենից հետո Արտաշես Մեծը անիծում է նրան, ասելով անիծում եմ քեզ, թող որ Արարատի մութ քարայրի պատերը փուլ գան քո գլխին որսի ժամանակ, անիծում եմ, որ այլևս արևի լույսը չտեսնես: Արտավազդը այդ օրվանից հետո սկսում է իր բոլոր քույրերին և եղբայրներին վտարել երկրի սահմաններից դուրս։ Եվ մի անգամ Արտավազդը պատրաստվեց որսի գնալ: Քարայրի վրայով կամուրջը անցնելուց հետո նրա ձին հանկարծ սայթաքեց, ընկավ անդունդը ու ձիավորի հետ միասին անհետացավ հավերժ: Անցան տարիներ ու հաջորդ թագավորը՝ Տիրանը, իմացավ գիտուն մարդկանցից, որ անիրավ Արտավազդը երկաթյա շղթաները ձերքերին բանտարկված է լեռան խորը քարայրներից մեկում:
Արտաշես և Սաթենիկ
Շատ տարիներ առաջ ալանները տեղակայվել են Կուր գետի հյուսիսային մասում, իսկ հայերը՝ հարավային: Ալաններին այդպես դուր չէր գալիս, դրա համար պատերազմ սկսեցին հայերի դեմ՝ շարժվելով դեպի Կուր գետի հարավային մասը: Դա նրանց մոտ չստացվեց, և Արտաշեսը գերի վերցրեց ալանների թագավորի որդուն: Ալանների թագավորը խնդրեց վերադարձնել տղային, որպեսզի հաշտություն տիրի նրանց մեջ, բայց Արտաշեսը չհամաձայնեց: Այս լուրը լսելով՝ գերի վերցված տղայի քույրը շտապում է փրկել եղբորը: Նա իմաստուն խոսքեր է ասում Կուր գետի ափին: Արտաշեսը լսեց նրա նուրբ ձայնը և սիրահարվեց նրան: Ալանների թագավորը պահանջեց Արտաշեսին հարկ տալ ամուսնության համար: Արտաշեսը ոսկի ուներ և կարողացավ վճարել հարկը ու ամուսնացավ Սաթենիկի հետ: Ամուսնության ժամանակ Արտաշեսի գլխին ոսկիներ էին շաղ տալիս տղամարդիկ, իսկ Սաթենիկի գլխին՝ կանայք՝ մարգարիտներ: Նրանք ունեցան Արտավազդ անունով տղա, ով, երբ մեծացավ՝ ագահ և գոռոզ մարդ դարձավ:
Արա Գեղեցիկ և Շամիրամ
Այս պատմությունը այն մասին էր որ Շամիրամը, լսելով Աարա Գեղեցիկի գեղեցկության մասին,ընծաներով պատվիրակներ է ուղարկել նրա մոտ խնդրել նրան ամուսնանալ իր հետ և դառնալ Ասորեստանի թագավոր։Սակայն Արան, մնալով հավատարիմ իր ժողովրդին, մերժում է Շամիրամին։Շամիրամը լսելով, որ Արան մերժել է նրա առաջարկը,իր զորքով գնում է Հայաստան Արային գերելու։Սակայն ճակատամարտի ժամանակ Արան զոհվում է։Շամիրամը գտնելով Արայի դին ցանկացել է նրան վերակենդանացնել արալեզների օգնությամբ, սակայն նրանց չի հաջողվում վերակենդացնել Արային։Շամիրամը Արային դին թաղում է և իր սիրելիներից մեկին հագցնում է Արայի շորերը և ասելով, թե Արան վերակենդանացել է։
Արշակ և Շապուհ
Արշակ և Շապուհ Չորորդ դարում երեսունչորս տարի մեր հայոց աշխարհը պատերազմ մղեց պարսից թագավորի դեմ: Եվ’ հայոց, և’ պարսիկները հոգնել էին երկարատև կռիվնեևից: Բազում հայ նախարներ ըմբոստացել էին Արշակ թագավորի դեմ և հրաժարվել կռվին մասնակցելուց: Պարսից Շապուհ թագավորը ընծաներով, հրովարտակներով, ազաչանք-պաղատանքով Արշակ արքային խնդրում է, որ գնա Պարսկաստան`և խաղաղություն հաստատի:Արշակ թագավորը չի ուզում գնալ Շապուհի հրավերին:Բայց հայ իշխաները ստիպում են, որ ընդունի պարսից թագավորի հրավերը: Շապուհ թագավորը մերժեց իր ուխտը և Արշակին ընդունեց իբրև իր ծառայի: Շապուհը խրատեց ու հանդիմանեց Արշակին: Հետո Շապուհ թագավորը հավաքի կանչեց իր աստղահմաներին ու աստղագուշակներին: -Ես շատ անգամ կամեցա սիրել հայոց Արշակ թագավորին բայց նա ինձ միշտ անարգեց: Եթե ես գիտենայի, թե նա այսուհետև ինձ հնազանդ կլինի ապա մեծազանդության ցույցերին և չգիտեմ` ինչպես փորձեմ նրար: Աստղագուշակները երկար մտածեցին և մի հնարք սովորեցրին Շապուհ արքային: Շապուհը իր ծառաներին ուղարկեց Հայաստան և ասաց այնտեղից հող ու ջուր բերել: Երբ կատարվեց արքայի հրամանը, նա իր սրահի հատակի կեսի վրա հայոց հողը լցրեց, վրան ջուր ցանեց:Հետո կանչեց Արշակ արքային բռնեց նրա ձեռքը և երկուսով խոսելով քայլեւմ էին սրահում:Քանի պարսկական հողի վրա էին Արշակն ասում էր -Ես մեղանչեցի և հանցավոր եմ քո առաջ, իմ թշնամիները ինձ մոլորեցրին, և սուր առա քո դեմ: Իսկ երբ գալիս էին հայոց հողի վրա, Արշակը գոռոզ կերպարանք էր ընդունում և սկսում էր նախատել Շապուհին: -Հեոռու ինձնից, չարագործ ծառա, ես չեմ ների քեզ իմ նախնիների վրեժը: Եվ այդպես շարունակ: Պարսկաստանի հողի վրա Արշակ թագավորը խեղճանում զղջում էր, իսկ հայոց հողի վրա ըմբոստանում էր ու սպառնում Շապուհ արքային: Այդ նույն օրը երեկոյան` ընթրիքին, նրա գահույքի տակ էլ հայոց հող լցրեցին վրան ջուր ցանեցին: Երբ ծառաները բերեցին Արշակ էագավորին նստեց իր տղեղում, նա մի պահ ուռած-փքված նստեց, հետո ոտքի կանգնեց ու ասաց Շապուհ թագավորին: -Իմն է այդ տեղը, որտեղ դու ես բազմել: Երբ իմ երկիր հասնեմ, քեզնից խստագույն վրեժխնդիր կլինեմ: Շապուհ թագավորը հրամայեց ամնիջապես շղթայել Արշակ արքային և տանել Անուշ բերդ ցմահ պահել այնտեղ:
Վահե Մուսայելյանի բլոգ 