Ուսումնական երրորդ շրջան,առաջադրանք, 7-րդ դասարան, դաս 17

Բյուզանդական կայսրություն

 

• Անվան առաջացումը

Բյուզանդիա անվանումն առաջին անգամ օգտագործել է գերմանացի պատմաբան Հիերոնիոմուս Վոլֆը 1557 թ-ին իր Corpus Historiæ Byzantinæ աշխատությունում։ Անվանումը գալիս է Բյուզանդիոն եզրույթից, որը եղել է Կոստանդնուպոլիս քաղաքի նախկին անվանումը։ Բյուզանդական կայսրությունն իր բնակիչների կողմից անվանվում էր Հռոմեական կայսրություն, Հռոմեացիների կայսրություն:

• Հռոմեական կայրության բաժանումը

Դիոկղետիանոսի ժամանակից (284-305թթ.) սկսվում է հռոմեկանա կայսրության մի նոր շրջան`ուշ Հռոմեական կայսրության դարաշրջանը:

Դիոկղետիանոսի և նրա հաջորդների ժամանակ ավարտվեց հռոմեական պետությունը անսահմանափակ միապետության վերածելու պրոցեսը: Դիոկղետիանոսը վերջնականապես հրաժարվում է Օգոստոսի հիմնած պրինցիպատի համակարգից, ըստ որի կայսրը դիտվում էր ոչ թե որպես միապետ, այլ իբրև բարձրագույն հեղինակությունից օգտվող և հատուկ լիազորություններով օժտված առաջին սենատոր և առաջին քաղաքային: Դիոկղետիանոսի հաստատած համակարգը, ի տարբերություն պրինցիպատի, ընդունված  անվանել դոմինատ, քանի որ այդ դարաշրջանում կայսրը տեր է (dominus) իր բոլոր պհատակների հանդեպ՝ անկախ նրանց աստիչանից ևդասային դիրքից: Արևելյան թագավորների նկան հռոմեական կայսրն էլ էր համարվում աստվածությանմարմնավորում:

Սկզբունքով հռոմեական միապետությունը միասնական էր մնում, չնայած, որ Դիոկղետիանոսը փորձում էրսահմանել իշխանության բաժանման մի հետևողական համակարգ՝ սկզբում երկու և ապա՝ չորս կառավարիչներիմիջև: Կայսերական գահի վրա հաստատվելուց կարճ ժամանակ անց Դիոկղետիանոսը իրեն կառավարչակից ընտրեցիր հայրենակից և պաշտոնակից Մաքսիմիանոսին: Նրանք 286 թվից կրում էին օգսոտոս տիտղոսը: 293 թվին երկուկայսրերը իրենց համար նշանակեցին կառավարչակիցներ, որոնք կոչվեցին կեսարներ: Կայսրության արևելյան մասիհամար, որը կառավարում էր ինքը Դիոկղետիանոսը կառավարիչ ընտրվեց Գայոս Գալերիոս ՎալերիոսՄաքսիմիանոսը, իսկ Մաքսիմիանոսը Արևմուտքում կեսար դարձրեց Գայոս Ֆլավիոս Վալերիոս ԿոստանտիոսՔլորոսին: Կառավարողներից յուրաքանչյուրն օժտված էր կայսերական իշխանության լիակատարությամբ, թեպետկեսարնենր ըստ իրենց աստիճանի ավելի ցածր էին համարվում, կան օգոստոսները: Այդուհանդերջ Դիոկղետիանոսըավելի մեծ հեղինակություն էր վայելու, քան մյուս կայսրերը: Ստեղծվեց միասնական կայսերական ընտանիք:Օգոստոսները համարվում էին եղբայնրներ, իսկ կեսարները՝ նրանց որդիները: Դիոկղետիանոսն իր աղջկանկնության տվեց Գալերիոսին և որդեգրեց նրան: Նման հարաբերության մեջ էին նաև Մաքսիմիանոսն ու ԿոստանտիոսՔլորոսը:

Չորս կառավարողների միջև իշխանության բաժանումը բխում էր անհրաժեշտությունից. Կայսրության լայնածավալտարածքը թույլ չէր տալիս, որ մի միապետ հետևի դրա ներքին և արտաքին քաղաքական կյանքի բոլորիրադարձություններին:

Դիոկղետիանոսի և Մաքսիմիանոսի միջև իշխանության ժամանակից փաստորեն սկսվում է ամբողջ Հռոմեականկայսրության բաժանումը Արևելյանի և Արևմտյանի:

Կայսրերից ոչ մեկը Հռոմը չընտրեց իբրև իր ապրելավայր: Դիոկղետիանոսն ապրում էր Նիկոմեդիայում,Մաքսիմիանոսը՝ Մեդիոլանում, Քլորոսը՝ Տրիրում, Գալերոսը՝ Սիրմում: Այսպիսով ‹‹Հավիտենական Հռոմը ›› առաջվանման համարվում էր կայսրության մայրաքաղաք, բայց այլևս կայսեր գահանիստը չէր հանդիսանում և կորցրել էր իրքաղաքական նշանակությունը:

• Հայկական կամ Մակեդոնական հարստություն

Իր անունը Մակեդոնական (Հայկական) հարստությունը ստացել է հարստության հիմնադիր՝ Բարսեղ Ա-ի (Վասիլ I) ծննդավայր Մակեդոնիա բյուզանդական վարչական թեմի անունից։ Պատմաբանների մեծամասնությունը, հիմք ընդունելով հայկական և բյուզանդական աղբյուրները, գտնում է, որ հարստության հիմնադիր Բարսեղ Ա–ն հայ վերաբնակիչների սերնդից է։ Բարսեղ Ա նախնիների մասին առավել մանրամասն պատմությունը պարունակում է այսպես կոչված «Թեոփանեսի շարունակող»-ի տարեգրությունը։ Բարսեղ Ա մասին պատմող գլխի հեղինակ Կոստանդիանոս Է Ծիրանածինը, որը նրա թոռն էր, գրում է, որ Բարսեղի նախնիները փախել են Հայաստանից Բյուզանդիա 5-րդ դարի երկրորդ կեսին և բնակություն են հաստատել Ադրիանապոլիս քաղաքի մոտակայքում։ Ըստ պատմիչի՝ Բարսեղի տոհմը սերվում է Արշակունիներից։ Մեկնելով Պոլիս և դառնալով Միքայել Գ կայսրի ֆավորիտը, որը նրան ամուսնացնում է իր սիրուհի՝ Եվդոկիա Ինգերինայի հետ, Բարսեղը վերացնում է կայսրի ազդեցիկ հորեղբորը՝ Վարդին, դառնալով կեսար, իսկ շուտով նաև՝ գահակից։ 867 թ կազմակերպում է կայսրի սպանությունը և միանձնա զբաղեցնելով գահը, հիմնադրում է Մակեդոնական (Հայկական) հարստությունը։

Մակեդոնական (Հայկական) հարստության օրոք Բյուզանդական կայսրությունը քաղաքական և մշակութային վերելք է ապրում։ Բարսեղ Ա հետնորդների մեջ հանդես են գալիս բավականին կիրթ գործիչներ, որոնք բարեհամբույր էին տրամադրված անտիկ մշակույթի հանդեպ։ Այսպես, Կոստանդիանոս Է Ծիրանածինը (գահակալության տարիները՝ 913-959) գրքերի մոլի սիրահար էր, գրական տաղանդով օժտված անձնավորություն, ստեղծել է մի շարք բժշկական, պատմական և գյուղատնտեսական երկասիրություններ, իսկ Լևոն Զ՝ աստվածաբան ու պոետ էր։ Կայսրության մայրաքաղաք Կոստանդնուպոլիսը զարմացնում էր իր հեքիաթային շքեղությամբ և պերճանքով։ Նրա տաճարների և աշխարհիկ կառույցների վայելչությունն ու փայլը հմայիչ տպավորություն էր թողնում մեծ քաղաքի հյուրերի վրա։ Զարգանում էր ոսկերչությունը, կիրառական արվեստը։ Աճում էր եկեղեցիների և վանքերի թիվը։

Հայկական հարստության տիրակալների ժամանակաշրջանում իր առավելագույն հզորությանը Բյուզանդիան հասավ Բարսեղ Բ օրոք (958 – 1025)։ Հարստության վերջին ներկայացուցիչը կայսրուհի Թեոդորան էր (հունարեն՝ Θεοδώρα) (984 – 1056, գահակալել է 1055 հունվարի 11-ից առ 1056 թ օգոստոսի 31-ը)։

•  Կոմսենոսների հարստությունը և խաչակրաց արշավանքները

Խաչակրաց արշավանքներ, 11-րդ դարի վերջերին արևմտյան եկեղեցու հովանու ներքո դեպի Արևելք՝ Սուրբ երկիր կազմակերպված ռազմական արշավանքներ։ Իրենց համատեքստում խաչակրաց արշավանքները պատմականորեն հանդես են գալիս քրիստոնեության համաշխարհային շահերի պաշտպանության դիրքերից և սուր ծայրով ուղղվել են արևելքի մուսուլմանական իշխանությունների դեմ։

Երբեմն «Խաչակրաց արշավանք» են անվանում նաև առանձին հեթանոս ժողովուրդների և որոշ հերետիկոսությունների դեմ պապական Հռոմի ձեռնարկած ռազմական արշավանքները, սակայն դրանք չպետք է շփոթել 11-13-րդ դարերի համանուն արշավանքների հետ։

Խաչակրաց արշավանքներում հատկապես մեծ դերակատարություն ունեցան Ֆրանսիայի թագավորությունն ու Սրբազան Հռոմեական կայսրությունը: Խաչակրաց արշավանքները շարունակվեցին մոտ 200 տարի՝ 1095-1291 թվականներին։ Հետագայում՝ 15-րդ դարում, այդպիսի արշավանքները շարունակվեցին Պիրենեյան թերակղզում և Արևելյան Եվրոպայում: Խաչակիրները մեծ մասամբ կաթոլիկներ էին (ուղղափառ և կաթոլիկ եկեղեցիների առանձնացումից հետո և Բողոքական բարեփոխումներից առաջ), ովքեր կռվում էին մուսուլմանների դեմ Սուրբ Երկրի համար, որը գրավված էր դեռևս Արաբական խալիֆայության ժամանակներից։ Սակայն այդպիսի արշավանքները հետագայում շարունակվեցին հեթանոս սլավոնների և բալթիկ ժողովուրդների, հրեաների, ռուս ուղղափառ քրիստոնյաների, մոնղոլների, աղանդավորների (կատարներ) և Հռոմի Պապիայլ թշնամիների դեմ։

Խաչակիրների առաջնային խնդիրը Երուսաղեմն ազատագրելն էր մուսուլմաններից, ինչպես նաև այն պատասխան էր Բյուզանդական կայսրության օգնության խնդրանքին ընդդեմ մուսուլման սելջուկ թուրքերի։ Այս եզրույթն օգտագործվում է նաև բնութագրելու 16-րդ դարում Սուրբ Երկրից դուրս կատարվող կրոնական արշավանքները՝ սովորաբար հեթանոսների, հերետիկոսների և աղանդավորների դեմ։ Երբեմն խաչակիրներն ու մուսուլմանները դաշինք էին կնքում ընդդեմ ընդհանուր թշնամիների, օրինակ՝ Իկոնիայի սուլթանության և խաչակիրների դաշինքը հինգերորդ խաչակրաց արշավանքի ընթացքում։

Սակայն քրիստոնյա պետությունների միջև տարաձայնությունները հանգեցնում էին նրան, որ խաչակիրները շեղվում էին սկզբնական նպատակներից, օրինակ՝ Չորրորդ խաչակրաց արշավանքի ժամանակ, երբ գրավվեց քրիստոնյա Կոստանդնուպոլիսը, Բյուզանդական կայսրությունը կիսվեց Վենետիկի և խաչակիրների միջև։ Իսկ Վեցերորդ խաչակրաց արշավանքն առաջինն էր, երբ խաչակիրները չօրհնվեցին Հռոմի Պապի կողմից։ Յոթերորդ, Ութերորդ և Իններորդ խաչակրաց արշավանքների արդյունքում մամլուքները տարան մի շարք հաղթանակներ, իսկ Իններորդ խաչակրաց արշավանքով ավարտվեց խաչակիրների դարաշրջանը Մերձավոր Արևելքում:

• Բյուզանդիայի անկումը

Բյուզանդիայի անկումը 1452 թվականին ամռանը թուրքերը նախապատրաստվեցին Կոստանդնուպոլսի գրավմանը։ Նրանք մայրաքաղաքը շրջափակեցին և՝ ծովից, և՝ ցամաքից։ Սուլթան Մեհմեդ 2–րդը Կոստանդնուպոլսի պարիսպների տակ հավաքեց շուրջ 200 հազար զինվոր։ Թուրքական բանակն ուներ այն ժամանակվա համար առաջնակարգ հրետանի։ Մայրաքաղաքի մեկ պաշտպանին ընկնում էր շուրջ 20 պաշարող։ Չնայած մայրաքաղաքի բնակչության ցույց տված հերոսական դիմադրությանը՝ թուրքերը 1453 թվականին մայիսի 29–ին գրավեցին Կոստանդնուպոլիսը և երեք օր կողոպտեցին այն։ Վերջին կայսր Կոստանդին 11-րդ Պալեոլոգոսը սպանվեց ճակատամարտում։ Կոստանդնուպոլսի անկումով Բյուզանդական կայսրությունը դադարեց գոյություն ունենալուց։ Կոստանդնուպոլիսը դարձավ Օսմանյան կայսրությանմայրաքաղաք և վերանվանվեց Ստամբուլ:

•  Կոստանդնուպոլիսը որպես մայրաքաղաք

Ըստ էության, այն՝ կառուցվելով հին Բյուզանդիոնի տեղում, այն ժամանակների համար ահռելի շինարարական աշխատանքների, բնակչության արագ աճի, առևտրի ու արհեստների զարգացման, մայրաքաղաքի կոչման ու առաջին հռոմեական կայսրների ջանքերի շնորհիվ կես դարում դարձավ Եվրոպայի ու Մերձավոր Արևելքի ամենամեծ քաղաքներից մեկը։ Ծաղկուն և հարուստ «Միջնադարի մեգապոլիսին» վիճակված էր նաև լայնարձակ, բայց մայրամուտն ապրող կայսրության խոշորագույն քաղաքական, մշակութային և տնտեսական կենտրոնի դերը։ 5-րդ դարում Հռոմի անկումից հետո Կոստանտնուպոլիսը դարձավ մոտավորապես 10 դար գոյություն ունեցող Արևելյան Հռոմեական կայսրության մայրաքաղաքը, որտեղ պահպանվում էին հռոմեական և հելլենիստական ավանդույթները։ Բյուզանդական դարաշրջանի Կոստանտնուպոլսի պատմությունը հագեցած էր քաղաքական բուռն իրադարձություններվ՝ ժողովրդական ընդվզումներով, պալատական ինտրիգներով, կայսրների սպանություններով և իշխող հարստությունների փոփոխություններով, ամիսներ տևող պաշարումներով և արևելյան ու արևմտյան հզոր հարևանների դեմ արշավներով։

• Կոստանդնուպոլսի անկումը համաշխարհային պատմության մեջ ինչ հետևանքներ ունեցավ/Այս ենթավերնագրերը ուսումնասիրելով՝ գրել փոքրիկ հետազոտական աշախատանք /

Կոստանդնուպոլսի անկումը ցնցող ազդեցություն թողեց ողջ քրիստոնեական  Եվրոպայում և Կահիրեի, Թունիսի, Գրանադայի պալատներում առաջ բերեց ցնծության ալիք։ Բացի այդ, երբեմնի ծաղկուն քաղաքի մեծագույն մշակութային արժեքների ոչնչացումն անդառնալի կորուստ պատճառեց ողջ եվրոպական մշակույթին։ Եվրոպայում դրանից հետո թուրքերը դարձան ամեն տեսակ դաժանության և ընդհանրապես քրիստոնեականին խորթ կերպարի հոմանիշ։

• Ամփոփել ձեր բառերով

Կոստանդնուպոլսի անկումը մեծ հարված էր, բացի այդ քաղաքի մեծագույն մշակութային արժեքների ոչնչացումը անդառնալի կորուստ պատճառեց ողջ եվրոպական մշակույթին։ Կոստանդնուպոլիսը որպես մայրաքաղաք կառուցվել է Հին Բյուզանդիայի տեղում, այն կես դարում դարձավ Եվրոպայի և Մերձավոր Արևելքի ամենամեծ քաղաքներից մեկը։

Աղբյուրները ՝ Համաշխարհային պատմություն, 7-րդ դասարան, դասագիրք, էջ 87-91, համացանց

Կիլիկիա, Հայաստան

Կիլիկյան Հայաստան: Հայերը Կիլիկիայում

Նկարագրել Կիլիկիայի աշխարհագրական դիրքը , բնակլիմայական պայմանների առավելությունները:

Կիլիկիան գտնվում էր բարձր լեռնաշղթաների ներքո։ Այաս և Կոռիկոս նավահագիստների շնորհիվ առևտրական կապեր ուներ տարբեր երկրերի հետ։ Նաև ուներ մուտք դեպի Միջերկրական ծով։ Ուներ մեղմ կլիմա, որի շնորհիվ առատ բերք էր ստանում։

Բնութագրել 11-րդ դարի վերջին Կիլիկիայի բնակչության էթնիկ կազմը, քաղաքական իրադրությունը:

Բյուզանյդիայի վարած քաղաքականության պատճառաով 11-րդ դարում Մեծ Հայքում սկսվեց մեծ թվերով հայերի արտագաղթ, որոնցից շատերը գալիս էին Կիլիկիա։ Այս գաղթը ավելի շարունակվեց, երբ սելջուկ – թուրքերը արշավանք կատարեցին դեպի Մեծ Հայք։ Կիլիկիա տեղափողվում էին ոչ միայն ժողովորդը, այլ նաև թագավորներն ու իշխանները։

Բնութագրել 11-րդ դարի վերջին Կիլիկիայի բնակչության էթնիկ կազմը, քաղաքական իրադրությունը:

Արդեն 11-րդ դարի երկրորդ կեսին հայերը մեծամասնություն էին կազմում Կիլիկայում, ուր ապրում էին հույներ, ասորիներ, արաբներ և հրեաներ:

Ներկայացնել Ռուբինյան իշխանության կազմավորման , ընթացքը, արդյունքները:

1080թ հայ իշխան Ռուբենը լեռնային Կիլիկիայում հիմնադրեց հայկական նոր իշխանություն, որը նրա զնունով կոչվեց Ռուբինյան: Նա ապստամբություն բարձացրեց Բյուզանդիայի դեմ և կարճ ժամանակահատվածում բյուզանդացիներից ազատագրվհց Լեռնային Կիլիկիայի մի մասը: Ռուբեն 1-ին հաջորդեց նրա որդի Կոստանդինը, նա ազատեց Լեռնային Կիլիկիայի նշանավոր Վահկա բերդը և դարձրեց իշխանության կենտրոն:

Բնութագրել Ռուբինյան իշխաններ Թորոս Առաջինի, Լևոն Առաջինի, Թորոս Երկրորդի, Մլեհի քաղաքականությունը:

Կոնստատինին հաջորդեց նրա որդի՝Թորոս 1-ը: Նա Կիլիկյան Հայաստանի սահմաններն ընդարձակըց դեպի հարավ, գրաէեց Սիս և Անավարզա քաղաքները՝վերջինս մայրաքաղաք դարձնելուց: Թորոսին հաջորդեց նրա եղբայր Լևոն 1-ը: Նա վճռեց տիրել Դաշտային Կիլիկյային: Լևոնը բյուզանդացիներից խլեց Մսիս, Ադանա և Տարսոն քաղաքները: Համառ պայքարից հետո Կիլիկյան Հայաստանի սահմանները հասան Միջերկրական ծով: Լևոնը հայկական փոքրաթիվ ուժերի հետ ամրացավ Վահկա բերդում, որի պաշտպանությունը տևեց վեց ամիս: Լևոնին հաջորդըց Թորոս 2-ը: Իր շուրջը համախմբված հայկական զորախմբով պայքար ծավալեց բյուզանդացիների դեմ: Մի քանի տարվա ընթացքում նա կրկին տեր դարձավ Վահկային, Անավարզային, Մսիսին և Տարսոնին: Կիլիկիա մտած բյուզանդական մի մեծ բանակ պաշարեց Մսիս քաղաքը: Նա հարձակման անցավ և ջախջախեց բյուզանդական զորքերը: Թորոս 2-ին հաջորդըց նրա եղբայր Մլեհը: Մլեհը դաշնակցեց Հալեպի ամիրայի հետ: Նա խաչակիրներից հետ վերցրեց Դաշտային Կիլիկիայի արևելյան շրջանները, Բյուզանդիայից հետ գրավեց Դաշտային Կիլիկիայի քաղաքները և ծովափնյա շրջանները: Մլեհը բարեկարգեց Սիսը և դարձրեց երկրի մայրաքաղաք:

 

 

Լրացուցիչ Աշխատանք Թարգմանություն

Татаро-монголы против тамплиеров Кроме Бату-хана возглавить поход хотели еще 11 царевичей. Бату оказался самым опытным. Еще подростком он участвовал в военном походе на Хорезм и половцев. Считается, что хан принимал участие в битве на Калке в 1223 году, где монголы разгромили половцев и русских. Есть и другая версия: войска для похода на Русь собирались во владениях Бату, и возможно, он просто совершил военный переворот, с помощью оружия убедив царевичей отступить. По сути, военачальником войска был не Батый, а Субедей. Сначала Батый покорил Волжскую Булгарию, затем опустошил Русь и вернулся в Приволжские степи, где хотел заняться созданием своего улуса. Но хан Удэгей потребовал новых завоеваний. И в 1240 году Бату вторгся в Южную Русь, взял Киев. Его целью была Венгрия, куда бежал старый враг чингизидов половецкий хан Котян. Первой пала Польша, был взят Краков. В 1241 году у Легницы было разбито войско князя Генриха, в котором сражались даже тамплиеры. Затем были Словакия, Чехия, Венгрия. Потоммонголы достигли Адриатики и взяли Загреб. Европа оказалась беспомощной. Людовиг Французский готовился к смерти, а Фридрих II собирался бежать в Палестину. Их спасло то, что умер хан Удэгей, и Батый повернул назад.

Թաթար-մոնղոլները ընդդեմ տաճարների, Բաթու Խանիից բացի ևս 11 իշխանավորներ ցանկանում էին ղեկավարել քարոզարշավը: Բաթուն ամենից փորձառուն էր: Որպես դեռահաս, նա մասնակցել է ռազմական արշավ, ընդդեմ Խորեզմին և Պոլովցին: Ենթադրվում է, որ Խանը մասնակցում է 1223 թ. Կալկայի ճակատամարտում, որտեղ մոնղոլները հաղթեցին Պոլովցիներին և ռուսներին: Կա ևս մեկ տարբերակ. Զորքերը Բաթում են գնում Բատուի տիրապետության մեջ, և գուցե նա պարզապես ռազմական հեղաշրջում է իրականացրել, համոզելով իշխաններին զենքի օգնությամբ դուրս գալ: Փաստորեն զորքերի հրամանատարը Բաթին չէր, այլ Սեդեդեյը: Նախ, Բաթումը նվաճեց Վոլգա Բուլղարիան, այնուհետև ավերեց Ռուսաստանը և վերադարձավ դեպի Վոլգա տափաստաններ, որտեղ նա ուզում էր իր ազգը կառուցել: Սակայն Խան Ուդեգեյան պահանջեց նոր նվաճումներ: Եվ 1240-ին Բատուն ներխուժեց Հարավային Ռուսաստան, Կիեվ վերցրեց: Նրա նպատակն էր Հունգարիան, որտեղ փախավ Չինգիզիի հին թշնամին `Պոլովցյան Խան Կոտյանը: Առաջինը Լեհաստանը ընկավ, վերցրեց Կրակովը: 1241-ին, Լեգնիցայում, գահընկեց արքայազն Հենրիխը պարտվեց, որի ընթացքում նույնիսկ տեմպլարները կռվել էին: Այնուհետեւ Սլովակիայում, Չեխիայում, Հունգարիայում: Այնուհետև մոնղոլները հասել են Ադրիատիկին և վերցրին Զագրեբը: Եվրոպան անօգնական էր: Ֆրանսիացիները պատրաստվում էին մահվան, և Ֆրեդերիկ II- ը փախել էր Պաղեստին: Նրանք փրկվեցին այն փաստով, որ Խան Ուդեգեյը մահացավ, իսկ Բատուն վերադարձավ:

Ուսումնական երրորդ շրջան,առաջադրանք, 7-րդ դասարան, դաս 13

Հայաստանը և մոնղոլները 

Պատմիր մոնղոլների, նրանց նվաճումների մասին:

Մոնղոլիան  շատ ուժեղ պետություն էր,որը շատ անգամ թուլացրեց Հայաստանը:Մոնղոլները շատ նվաճումներ են  ունեցել ,որոնք շատ անգամ  թուլացրել  են Հայաստանը

Ներկայացրու հայերի  դրությունը,իրադարձությունների ժամանկագրությունը  մոնղոլական նվաճումների ժամանակ:

Հայերը շատ վատ դրության մեջ են եղել մոնղոլների պատճառով:Նրանք քրիստոնյաններից վերցնում էին շատ մեծ հարկեր,իսկ ինչպես դուք գիտեք մենք քրիստոնիա երկիր ենք:Նրանք մեզնից հարկեր էին պահանջում,որպեսզի չնվաճեն հայաստանը մի մասը:

Ներկայացրու հետաքրքիր փաստեր մոնղոլների մասին:

Չինգիզ խանի ութ կանոնները   /շարադրիր .քո վերաբերմունքը այս կանոնների նկատմամբ/

Ինձ համար այս խոսքերը շատ ճիշտ են:Չինգիզ խանը, որպես մարդ շատ վատ մարդ էր, բայց որպես կառավարիչ շատ ուժեղ և իր երկրին վիրված:Նա շատ նվաճումների է հասել իր այս կանոններով

Նախագիծ. Ֆուտբոլի մասին

Ֆուտբոլ անգլ.՝ football, բառացի՝ ոտքի գնդակ, մարզաձև, աշխարհի ամենատարածված և ամենասիրված խաղերից մեկն է։ Ֆուտբոլը թիմային խաղ է, որտեղ թիմի 11 ֆուտբոլիստները համաձայնեցված գործողություններով փորձում են գրավել հակառակորդ թիմի դարպասը և անառիկ պահել իրենցը։

Յուրաքանչյուր թիմում ընդգրկվում է տասնմեկ խաղացող։ Բացի հիմնական, այսինքն դաշտում գտնվող խաղացողներից, գոյություն ունեն նաև պահեստային խաղացողներ, որոնք կախված հիմնական թիմի խաղացողների առողջական վիճակից կամ խաղի ընթացքից, խաղի ընթացքում կարող են փոխարինել նրանց, սակայն միայն երեք անգամ մի խաղի ընթացքում։ Ըստ իրենց կատարած ֆունկցիաների խաղացողները բաժանվում են՝

• Դարպասապահ — պաշտպանում է դարպասը
• Պաշտպաններ — խոչընդոտում են հակառակորդ թիմի հարձակվողներին և գործում են իրենց կիսադաշտում։ Լինում են՝
• Աջ պաշտպաններ — գործում են աջ թևում
• Ձախ պաշտպաններ — գործում են ձախ թևում
• Կենտրոնական պաշտպաններ — գործում են կենտրոնում
• Ունիվերսալ պաշտպաններ — կարող են գործել բոլոր դիրքերում
• Կիսապաշտպաններ — Պաշտպաններին և հարձակվողներին կապող օղակ, կախված խաղից՝ կատարում են պաշտպանական կամ հարձակվողական ֆունկցիաներ, գործում են դաշտի կենտրոնում։ Լինում են՝

• Հարձակվողական ոճի կիսապաշտպաններ — Կատարում են հարձակվողական ֆունկցիա
• Պաշտպանական ոճի կիսապաշտպաններ — Կատարում են պաշտպանական ֆունկցիա
• Ունիվերսալ կիսապաշտպաններ — Կատարում են և՛ պաշտպանական, և՛ հարձակվողական ֆունկցիա
• Հարձակ՜ողներ — Նպատակը գոլ խփելն է հակառակորդի դարպասին, գործում են հակառակորդի կիսադաշտում։ Լինում են՝
• Կենտրոնական հարձակվողներ — Գործում են կենտրոնում, նպատակը՝ գրավել հակառակորդի դարպասը
• Եզրային հարձակվողներ կամ վինգերներ — Գործում են եզրերից, նպատակը փոխանցում տալն է կենտրոնական հարձակվողներին
• Հետ քաշված հարձակվողներ — Գործում են կենտրոնական հարձակվողների թիկունքից, նպատակը՝ փոխանցում տալը կենտրոնական հարձակվողներին։

Ֆուտբոլում հաճախ լինում են լարված պահեր և դա հետաքրքրություն է առաջացնում մարդկանց համար:

Ուսումնական երրորդ շրջան,առաջադրանք, 7-րդ դասարան, դաս 10

Բագրատունյաց Հայաստանի տնտեսությունը։ Պետական կարգը։

Նկարագրել , համեմատել Հայաստանի 11-րդ դարի և 21-րդ դարի

• տնտեսությունը
• անասնապահությունը

Անասնապահություն, գյուղատնտեսության երկու հիմնական ճյուղերից մեկը։ Ընդգրկում է տնային ևգյուղատնտեսական կենդանիների ու թռչուններիբուծումը՝ անասնաբուծական մթերքներ՝ սննդամթերք (կաթ, միս, ձու,ճարպ և այլն), սննդի և թեթև արդյունաբերությանը՝ հումք (կաթ, միս, բուրդ, կաշի, մորթի), գյուղատնտեսությանը՝ բանող ուժ (ձի, եզ, ջորի, ուղտ, եղջերու, և այլն), օրգանական պարարտանյութ (գոմաղբ և թռչնաղբ) ստանալու նպատակով։ Անասնապահության առանձին ճյուղերից ստացվում են հորմոնային պատրաստուկներ, տարբեր նյութեր դեղագործության համար (օրինակ՝ թռչնաղբից), իսկ անասնապահական մթերքների վերամշակումից առաջացած մնացուկներից՝ արժեքավոր կերեր (մսալյուր,ոսկրալյուր, զտած կաթ և այլն)։

• արհեստագործությունը
• առևտուրը
• պետական կառավարման համակարգը,
• բանակը

Խաչակրաց. Արշավանք

• Պատմել խաչակրաց արշավանքի մասին

Խաչակրաց արշավանքը եղել 9 արշավանքից,Խաչակիրների առաջնային խնդիրը Երուսաղեմն ազատագրելն էր մուսուլմաններից, ինչպես նաև այն պատասխան էր Բյուզանդական կայսրության օգնության խնդրանքին ընդդեմ մուսուլման սելջուկ թուրքերի

• Համեմատել Սալահ ադ Դինին և խաչակրաց արշավանքների մյուս առաջնորդներ
• Գրավոր ներկայացրու  քո մտորումները «Երեխաների խաչակրաց արշավանքը» երևույթի մասին

Մանուկների խաչակրաց արշավանք, 1212 թվականին Ֆրանսիայի և Գերմանիայի մանուկների կողմից դեպի Երուսաղեմի Սուրբ հողեր իրականացված խաչակրաց արշավանք։ 1212 թվականին երեխանները սկսեցին խաչակրաց արշավանք և այդ արշավանքը կոչվեց երեխանների խաչակրաց արշավանք:

Առաջադրանք 7-րդ դասարան, հայոց պատմություն , հունվարի 18-25

Ներկայացրու 9-րդ դարում Հայաստանում տեղի ունեցող կարևոր իրադարձությունները:

Հայաստանը  7-րդ դարում: Ներկայացրու   7-րդ դարում Հայաստանում տեղի ունեցող կարևոր իրադարձությունները, ժամանակագրությունը: Պատմիր Թեոդորոս Ռշտունու, նրա գործունեության մասին: Վերլուծիր 652թ.-ի  հայ-արաբական պայմանագիրը: 652թ. Թեոդորոս Ռշտունին պայմանագիր է կնքում Ասորոքի և Վերին Միջագետքի կառավարիչ Մուավիայի հետ:  Աղբյուրներ՝ Հայոց պատմություն 7-րդ դասարան, էջ 47-51, համացանց

Թվարկիր Հայաստանի ինքնավարության վերականգնման պատճառները:

Գրավոր ներկայացրու 850-855թթ. հակաարաբական ապստամբությունը, ընթացքը, հետևանքը:

Արմինիայի ապստամբություն, 850-855 թվականներին տեղի ունեցած ընդվզում Արմինիա կուսակալությանտարածքում։ Այն գլխավորել են Բագրատունի իշխանական տոհմի ներկայացուցիչները։ Ռազմական ընդհարումները տեղի են ունեցել ամբողջ Հայկական լեռնաշխարհի տարածքում։

8-րդ դարում տեղի ունեցած հակաարաբական ապստամբություններից այն տարբերվում էր առավել կազմակերպվածությամբ ու ձեռք բերած արդյունքներով։ Համազգային ելույթն ավարտվում է հայերի հաղթանակով, ինչի արդյունքում Հայաստանը ձեռք է բերում լիակատար ինքնավարություն, իսկ Արաբական խալիֆայությանիշխանությունը դառնում է ձևական։ 855 թվականին Սմբատ Խոստովանողի մահից հետո իր որդին՝ ապստամբության հիմնական ղեկավար Աշոտ Բագրատունին, ճանաչվում է հայոց իշխան։ 862 թվականին նա հայտարարվում է նաևիշխանաց իշխան, իսկ 885 թվականին վերականգնում է հայոց թագավորությունը։

Ներկայացրու Սասնա ծռերից մի հատված, որտեղ արտացոլվել է հակաարաբական պայքարը/ռադիոնյութ կամ տեսաֆիլմ/:

Աղբյուրներ՝Հայոց պատմություն, 7-րդ դասարան դասագիրք, էջ 58-62, համացանց

Լրացուցիչ աշխատանք

«Սասունցի Դավիթ արձանի պատմությունը»

Վառելիքաէներգետիկ արդյունաբերություն 18.12.2018թ.

1. Քարտեզի վրա նշել նավթ, գազ և ածուխ արդյունահանող առաջատար երկրները: 

1. Ի՞նչ դեր ունի վառելիքաէներգետիկ արդյունաբերությունը տնտեսության զարգացման գործում:

Վառելիքաէներգետիկ արդյունաբերությունը տնտեսության զարգացման գործում շատ մեծ դեր ունի: Նրա  շնորհիվ աշխատում են գյուղատնտեսական տարբեր տեխնիկաներ, օրինակ՝ տրակտոր, եքսկավատով և այլն: Նրանով աշխատում են քաղաքային պայմաներում օգտագործվող տարբեր առարկաներ:

3. Որո՞նք են վառելիքաէներգետիկ արդյունաբերության զարգացման նախադրյալները: 

Ածուխ, նավթ գազ ,տորֆ, փայտանյութ;

Առաջադրանք 7-րդ դասարան, դեկտեմբերի 15-20-ը

Ներկայացրու 7-րդ դարում Հայաստանում տեղի ունեցող կարևոր իրադարձությունները, ժամանակագրությունը:

615թ պարսից Խոսրով II արքան գումարում է Տիզբոնի ժողովը: Մասնակիցների թվում էին պարսից տիրապետության տակ հայտնված երկրների հոգևորև աշխարհիկ ներկայացուցիչներ:

Հերակլ կայսրը 631թ. սեպտեմբերի 14-ին Խաչափայլտը վերադարձնում է Երուսաղեմ: Այդ օրն էլ նշվում է Խաչվերացի եկեղեցական տոնը:

652 թ. պայմանագիր է կնքում Ասորիքի և Վերին Միջագետքի կառավարիչ Մուավիայի հետ: Հայոց իշխանը դրանով ձգտում էր Հայաստանը զերծ պահել Արաբական խալիֆայության հարձակումներից:

Պատմիր Թեոդորոս Ռշտունու, նրա գործունեության մասին:

Դավիթ Սահառունին մինչև VII դարի 30–ական թթ. վերջը գլխավորում էր Հայաստանի արևելյան և արևմտյան մասերի վերամիավորման գործը, որը շարունակում է Թեոդորոս Ռշտունին: Հայոց իշխան և սպարապետ Թեոդորոս Ռշտունին, օգտվելով Բյուզանդիայի և Պարսկաստանի թուլացումից, 639 թ. վերամիավորեց Հայաստանի արևմտյան և արևելյան մասերը ինքնուրույն իշխանապետության մեջ: Երկրի պաշտպանությունը նա ղեկավարում էր իր նստավայրից` Աղթամար կղզուց: Բյուզանդական կայսրը, չհաշտվելով Թեոդորոս Ռշտունու վարած ինքնուրույն քաղաքականության հետ, նրան կեղծ մեղադրանքով ձերբակալում է:Ստեղծված բարդ իրավիճակում Թեոդորոս Ռշտունին փորձում է բարիդրացիական հարաբերություններ հաստատել անընդհատ հզորացող արաբների հետ: 652 թ. պայմանագիր է կնքում Ասորիքի և Վերին Միջագետքի կառավարիչ Մուավիայի հետ: Հայոց իշխանը դրանով ձգտում էր Հայաստանը զերծ պահել Արաբական խալիֆայության հարձակումներից: Արաբները, որ նոր նվաճումների համար դաշնակիցների կարիք ունեին, համաձայնում են: Ըստ պայմանագրի՝ խալիֆայությունը 3 տարի հարկ չէր գանձելու, իսկ դրանից հետո հայերը այնքան էին վճարելու, որքան կամենային: Գանձվող հարկերի հաշվին հայերը պետք է պահեին 15 հազարանոց այրուձի, որը պետք է պատրաստ լիներ գործելու այլ տեղերում:

Վերլուծիր 652թ.-ի  հայ-արաբական պայմանագիրը:

Իմ կարծիքով այդ պայմանագիրը շատ փոփոխությունների հասցրեց երկիրը:

Պայմանագրում նշված է.

Հայոց իշխանը դրանով ձգտում էր Հայաստանը զերծ պահել Արաբական խալիֆայության հարձակումներից: Արաբները, որ նոր նվաճումների համար դաշնակիցների կարիք ունեին, համաձայնում են: Ըստ պայմանագրի՝ խալիֆայությունը 3 տարի հարկ չէր գանձելու, իսկ դրանից հետո հայերը այնքան էին վճարելու, որքան կամենային: Գանձվող հարկերի հաշվին հայերը պետք է պահեին 15 հազարանոց այրուձի, որը պետք է պատրաստ լիներ գործելու այլ տեղերում:

Հայոց իշխանը մտածում էր իր երկրի մասին, ժողովրդի մասին: Նրանք հաշտության պայմանագիր կնքեցին, որում գրեթե ամեն ինչ ի օգուտ էր մեր երկրին: